Алтын орда және алтын орда мемлекеттерінен кейінгі хан таңбалары мен алғыс хаттарды анықтау (эвристика) және жіктеу

ИРН AP08956286 жобасы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің гранты бойынша орындалды.

Жоба жетекшісі: Картова З. К., т.ғ.к., эл. пошта kartov_m@mail.ru

Жобаны орындаушылар: Абуов Н.А., т.ғ.к., Мехмет Килдирогли Кастамону университетінің Ғылым және әдебиет кафедрасының доценті (Түркия), Жәкежан С.А., магистр.

ScopusID номера: Картова З.К. 57226370052, Абуов Н.А. 57226360807

Орындау мерзімі: 2020-2021 жж.

Қаржыландыру көлемі: 4 993 841 теңге.

Жобаның мақсаты: оңтүстік Қазақстанның (Сырдария маңы қалаларының) Сайран, Сығанақ және Түркістанның актілік дереккөздерінің: таңбалары мен мақтау грамоталарының коллекциясын жіктеу мақсатында іздеу, анықтау (эвристика), бастапқы сипаттау және дипломатиялық талдау.

Зерттеу нысаны Алтын Орданың, Қазан және Қырым хандықтарының хандық таңбалары, сондай-ақ Сығанақ, Сайрам және Түркістан қалалары берген акт көздері мен берілген грамоталар болып табылады, олардың түпнұсқалары мен көшірмелері Ташкент, Түркістан, Қазан және Ыстанбұл қалаларының жеке және мемлекеттік коллекцияларында сақталады.

Күтілетін нәтижелер: Сырдариядағы Сайрам, Сығанақ, Түркістан қалаларына шығарылған таңбалардың пішіні мен мазмұнына салыстырмалы талдау жасау. Анықталған таңбалар топтамасын каталогтау. Дереккөздерді дипломатиялық талдау. Анықталған көздердің түрлері және типологиялық классификациясы. Алтын Орданың хан таңбаларына ұқсас, Қазақстан мен Орта Азияның акт көздерінің жинағын анықтау.

Жобаның сипаттамасы: қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін жобаны іске асыру кезінде мынадай нақты міндеттер шешілді:

1. Алматы қаласындағы кітапханалар мен ғылыми мекемелердің сирек қорларына археографиялық экспедициялар ұйымдастыру арқылы (Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының Тарихи материалдарды зерттеудің республикалық ақпараттық орталығы, Республикалық мемлекеттік қорының сирек кітаптар мұражайы «Ғылым ордасы», Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасы); Түркістан (Түркітану ғылыми-зерттеу институты және Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің Яссауи орталығы, Әзірет Сұлтан қорық-музейі), Нұр-Сұлтан (Түркі академиясы, Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағаты), акті дереккөздеріне тиесілі Алтын Орда және Алтын Ордадан кейінгі мемлекеттер;

2. «Алтын Орда тарихын зерттеу мәселелері: тарихи дереккөздерді анықтау және түсіндіру» тақырыбында халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция өтті (10 желтоқсан 2020 ж.);

3. XIV-XVII ғасырлардағы хан таңбалары пішінінің құрылымында жалпы және арнаулыны ашты;

4. Анықталған 10 хан таңбасының ғылыми классификациясы жүргізілді. Олар түрлерге бөлініп, оларды жүйелеу жаңа әдістемелік деңгейде жүзеге асырылады;

5. «Қазақстанның Сырдария қалаларының мақтау қағаздарын (жапсырмаларын) зерттеудің деректану аспектілері» монографиясы жарық көрді;

6.  Жоба аясында ғылыми айналымға енгiзiлетiн хандық таңбалар мәтiндерiнiң электрондық деректер каталогы «Алтын Орда мен Алтын Ордадан кейінгі мемлекеттердің хан жарлықтары мен хаттарын іздеу (эвристика) және сыныптау».

Жобаны жүзеге асыру мақсатында жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижесі ретінде Алтын Ордадағы хан таңбаларына ұқсас Қазақстан мен Орта Азияның акт көздерінің топтамасы анықталды.

Жоба бағыты бойынша зерттеу тобы мүшелерінің жарияланымдар тізімі:

1. Картова З.К., Абуов Н.А. Применение дискурсивного анализа к актовым источникам Золотой Орды и последующих средневековых государств XIV-XVI веков. // Вестник КарГУ им. Е.Букетова. Серия «История. Философия». № 4(100)2020, с. 30-40;
2. Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Kildilğlu, Zaure Kenesovna Kartova.  Altin Ordu devleti’nde uygurlar ve uyqur yazisi theuyqhursand uyhqur letterinthegolden armu  state  sayfa. // TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi, т. 12, вып. 48, Анкара 2020 г., - сс. 531-541;
3. Мехмет Кылдыроглы. 1997-2020 Мılları Arasında Altın Ordu Tarihiileİlgili Türkiye'deYapılanYayınlar. // Сборник материалов Международной научно-практической конференции «Проблемы изучения истории Золотой Орды: выявление и интерпретация исторических источников». – Петропавловск: СКУ им. М.Козыбаева, 2020. -сс. 25-37;
4. Картова З.К. Классификация и систематизация старотюркских источников в трудах А. Курышжана. // Материалы МНПК «Гуманитарные науки в Тюркологическом пространстве: историческая преемственность и взаимодействие», посвященной 90-летию известного ученого-тюрколога, доктора филологических наук, профессора Абжана Курышжана. – Алматы, 2020. - «Қыздар университеті» баспасы. - сс.37-41;
5. Картова З.К. Источниковедческий анализ «Грамот из Сыгнака». // Сборник материалов Международной научно-практической конференции «Проблемы изучения истории Золотой Орды: выявление и интерпретация исторических источников». - Петропавловск: СКУ им. М. Козыбаева, 2020. - сс.76-87;
6. Абуов Н.А. Происхождение и функции делопроизводителей Золотой Орды. // Сборник материалов Международной научно-практической конференции «Проблемы изучения истории Золотой Орды: выявление и интерпретация исторических источников». - Петропавловск: СКУ им. М.Козыбаева, 2020. - сс.100-105;
7. Жәкежан С.А. Жошы ұлысының ресми жазбаша тілі және кенсе мәдениеті. Сборник материалов Международной научно-практической конференции «Проблемы изучения истории Золотой Орды: выявление и интерпретация исторических источников». - Петропавловск: СКУ им. М.Козыбаева, 2020. - сс.150-156;
8. Картова З.К, Кумеков Б.Е. «Сығанақ грамоталарынын» деректанулық талдауы. // Вестник КазНУ. Серия историческая, Қазақ университеті. №3 (102). 2021 - с. 81-92;
9. Ibrayeva A., Temirkhanova A., Kartova Z., Sadykov T., Abuov N., Pleshakov A. Interdisciplinaryapproachtostudyingwrittennomadicsourcesinthecontextofmodernhistoriology Heritage Science, 9 (1), статья № 90;
10. Картова З.К. Жалованные ярлыки казахских ханов Тавакула и Турсун Мухаммада: перспективы изучения. // Материалы IX Тюркологического Конгресса. Туркестан 21-22 октября 2021 г.